Book review, movie criticism

Tuesday, January 24, 2017

Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης, Η λιτανεία



Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης, Η λιτανεία, Στοχαστής, 2016, σελ. 106

Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα

Ένα ιστορικό μυθιστόρημα για την Άρτα


  Έχουμε γράψει για άλλα τέσσερα βιβλία του Ελπιδοφόρου Ιντζέμπελη. Ένα από αυτά ήταν το «Κάποτε στην Άρτα».   
  Στην Άρτα επιστρέφει με το τελευταίο του μυθιστόρημα ο Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης, το οποίο έχει τίτλο «Η λιτανεία». Όμως σε διαφορετικό ιστορικό χρόνο, ή μάλλον σε διαφορετικούς, γιατί παρακολουθούμε δυο ιστορίες οι οποίες εναλλάσσονται στην αφήγηση. Η πρώτη λαμβάνει χώρα πριν από τους Βαλκανικούς, όταν για πρώτη φορά ο Βενιζέλος γίνεται πρωθυπουργός της Ελλάδας και η Ήπειρος είναι ακόμη τουρκοκρατούμενη. Η δεύτερη συμβαίνει στη σημερινή εποχή. Και οι δυο ιστορίες πραγματεύονται ειδύλλια, που όμως αποτελούνε περίπου πρόσχημα για να μας δώσει ο Ιντζέμπελης το κοινωνικοϊστορικό βάθος. Στην πρώτη, βλέπουμε τη μοίρα των φτωχών να μην έχει καλυτερεύσει καθόλου με την απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό. Τους τούρκους τους αντικατέστησαν έλληνες τσιφλικάδες.
  «Εκείνο που πρέπει να κάνουμε οι Αρτινοί, σκέφτηκε ο παπα-Βαγγέλης, είναι να αγωνιστούμε για την ελευθερία μας από τους ντόπιους αφεντάδες οι οποίοι συνεχίζουν να εκμεταλλεύονται και να καταδυναστεύουν το λαό όπως και επί Τουρκοκρατίας» (σελ. 29).
  Η αγανάκτηση φτάνει σε τέτοιο σημείο που θα πυροδοτήσει μια εξέγερση. Προδομένη, θα πνιγεί στο αίμα. Ένας από τους ηγέτες της όμως θα μείνει στην παράδοση του τόπου σαν λαϊκός ήρωας.
  Στη δεύτερη ιστορία, ο βιασμός του περιβάλλοντος και η αδιαφορία θα έχουν σαν αποτέλεσμα μετά από μια δυνατή καταιγίδα που κράτησε ώρες να πλημμυρίσει ο τόπος.
  «Οι ζημιές, παιδί μου, είναι αποτέλεσμα περιβαλλοντικών παραβιάσεων και υπερβολών. Μετέτρεψαν τον ποταμό Άραχθο σε λίμνη για να φτιαχτεί το φράγμα που χρειαζόταν η ΔΕΗ. Να φανταστείς, κάποτε οι κάτοικοι και οι φορείς πανηγύριζαν που σταμάτησαν τη ροή του ιστορικού ποταμού. Το χειρότερο όμως είναι η καταπάτηση του εδάφους γύρω από τις όχθες του ποταμού, η αυθαίρετη ανέγερση οικοδομών» (σελ. 47).
  Πρέπει να ληφθούν μέτρα, αλλά και να αποδοθούν ευθύνες. Ο δημοσιογράφος κάνει ευσυνείδητα τη δουλειά του, όμως τα κείμενά του δημοσιεύονται λίγο πολύ παραλλαγμένα. Ο τύπος, όπως πάντα, στην υπηρεσία κάποιων συμφερόντων.
  Το ειδύλλιό του με την Ανθή θα ευοδωθεί. Όμως το ειδύλλιο της Λένας με τον Πάνο δεν θα ευοδωθεί. Δεν θα καταφέρουν να διαβούν τα «σύνορα της αγάπης». Καθώς ανήκαν σε διαφορετικά κοινωνικά και πολιτικά στρατόπεδα (ο Πάνος είναι το πρωτοπαλίκαρο του τσιφλικά) ο πατέρας της την υποχρέωσε να παντρευτεί άλλο. Ο παπάς προσπαθεί να αποθαρρύνει την παράνομη σχέση τους όταν του την εξομολογείται. Δεν θα τα καταφέρει. Ο θάνατος όμως του Πάνου θα βάλει τέρμα στη σχέση.
  Ο Ιντζέμπελης μας προσφέρει και στις δυο ιστορίες του πολλές πληροφορίες, ιστορικές για πρόσωπα και πράγματα αλλά και ηθογραφικές και λαογραφικές. Διαβάζουμε:
  «Τα πράγματα στο τουρκικό είναι πάμφθηνα. Γιατί άραγε; Είναι μήπως αφορολόγητα; Ή το κάνουν για προπαγάνδα; Όπως και να ’χει οι Αρτινοί μπαίνουν στον πειρασμό, ακόμη και με κίνδυνο της ζωής τους, να κάνουν λαθρεμπόριο, να αγοράζουν διάφορα είδη, να τα περνούν παράνομα στο ελληνικό και να τα μοσχοπουλήσουν. Τα περνούν τη νύχτα μέσα από το γιαλό, ακόμα και με άλογα, υπάρχουν όμως και κάποιοι που τα κρύβουν πάνω τους ή οπουδήποτε αλλού νομίζουν πως δεν θα τους πάρουν είδηση» (σελ. 53).
  Και για το καρναβάλι:
  «Ο γιορτασμός της Αποκριάς στην Άρτα όπως έχω ακούσει πάει πολύ πίσω, στην εποχή της φραγκοκρατίας, όταν δεσπότης Ηπείρου ήταν ο Ιταλός Κάρολος ο Α΄ ο Τόκος. Ο Κάρολος νοσταλγούσε την πατρίδα του και θέλησε να γιορτάσει στην Άρτα το παραδοσιακό καρναβάλι. Έτσι τις παραμονές του 1407 προσκάλεσε στο αρχοντικό του τους αξιωματούχους, τους κτηματίες και τους γιατρούς της πόλης και ξεφάντωσαν μασκαρεμένοι μέχρι το πρωί. Το γεγονός αυτό έκανε μεγάλη εντύπωση στους Αρτινούς και ζήτησαν από τον Κάρολο να τους επιτρέψει να τη γιορτάζουν και αυτοί και να ντύνονται γιατροί και να φορούν μάσκες…», και συνεχίζει ο Ιντζέμπελης λέγοντας για την άδεια που πήραν από τους τούρκους να συνεχίσουν το καρναβάλι, για την εθιμική παράσταση του «Πανάρετου», απλοποιημένη εκδοχή της «Ερωφίλης», κ.λπ. (σελ. 83-85).
  Διαβάζουμε: (για τις Αρτινές γυναίκες): «Από πού να αρχίσει κανείς. Από το μαγείρεμα με τα χλωρά ξύλα που δεν ανάβουν με τίποτα και χρειάζεται να φυσάνε διαρκώς τη φωτιά και να γίνονται κατακόκκινα και να τρέχουν διαρκώς τα μάτια τους; Πολλές γι’ αυτόν το λόγο έχουν ένα καλάμι με τρυπημένους τους κόμπους για να φυσάνε τη φωτιά από μακριά και να μην τις πιάνει ο καπνός» (σελ. 17).
  Οι χωριανές μου δεν ήσαν τόσο επινοητικές.
  Περιγράφει επίσης με αρκετές λεπτομέρειες τον Αρτινό γάμο:
  «…Οι προετοιμασίες ξεκινάνε ένα μήνα πριν, τόσο στο σπίτι του γαμπρού όσο και της νύφης. Ο γαμπρός πρέπει να τα έχει όλα καινούργια και διπλά ενώ η νύφη ντουζίνες. Το νυφικό το ράβουν τα ανύπαντρα κορίτσια. Τρεις μέρες πριν από την τελετή βγάζουν τα προικιά και τα περνούν από το παζάρι. Τα μεγάλα κομμάτια φορτώνονται σε σούστες, ενώ τα μικρά μπαούλα τα μεταφέρουν γυναίκες. Την παραμονή το απόγευμα ο γαμπρός παίρνει το νάχτι, την προίκα, κι όποιος πάρει δύο ή τέσσερεις χιλιάδες θεωρείται τυχερός. Αλλά και με πεντακόσιες δραχμές προίκα γίνεται γάμος. Τα χρόνια είναι δύσκολα και κανείς δεν ξέρει τι του ξημερώνει. Όσο για τα δώρα, είναι συνήθως φαγώσιμα. Οι στενοί συγγενείς του ζευγαριού φορούν διακριτική ποδιά και πάνε μπροστά».
  Θυμάμαι το γάμο μιας μαθήτριάς μας στην Κάσο, πρωτοδιορισμένος. Κράτησε τρεις μέρες. Βοηθούσαμε κι εμείς φορώντας μια ποδιά που είχε φτιαχτεί για την περίσταση. Την είχα χρόνια.
  Διαβάζουμε:
  «Ένας άλλος πάλι χωροφύλακας χαστούκισε δυο περαστικούς επειδή δεν φορούσαν καπέλο» (σελ. 30).
  Πρωτάκουστο. Λες και πρόκειται για ιρανή που βγήκε στο δρόμο έχοντας ξεχάσει να φορέσει τη μαντήλα, όπως είδαμε και στην ταινία του Babak Anvari, «Under the shadow».
  Η πρώτη ιστορία παρουσιάζεται και αυτή, όπως και στο «Κάποτε στην Άρτα», ως εγκιβωτισμένη. Την γράφει στις σημειώσεις του ο παπα-Βαγγέλης, οι οποίες θα φτάσουν στα χέρια της Ανθής, που στην προτελευταία σελίδα μαθαίνουμε ότι είναι εγγονή της Λένας, πράγμα που ενώνει τις δυο ιστορίες.
  Ο Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης, γλαφυρός στην αφήγηση και με παράθεση πλήθους στοιχείων (στο τέλος παραθέτει και «ενδεικτική βιβλιογραφία»), μας δίνει ένα ακόμη συναρπαστικό μυθιστόρημα. Του ευχόμαστε να είναι καλοτάξιδο.

Μπάμπης Δερμιτζάκης

No comments: