Γεωργία Χιόνη, Μια αλήθεια χίλια ψέματα

Γεωργία Χιόνη, Μια αλήθεια χίλια ψέματα, ΑλΔε 2011, σελ. 273

Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα

Ένα ακόμη συναρπαστικό μυθιστόρημα της συγγραφέως, πάνω στις σχέσεις των δυο φύλων.

(Το παρακάτω κείμενο θα αναγνωστεί στην παρουσίαση του βιβλίου, εκτός απροόπτου, στις 28 Μαρτίου).
Μετά την πριγκηπέσα της η Γεωργία Χιόνη καταπιάνεται με δυο κοινές θνητές, τη Θάλεια και την Ξένια, που είναι αδελφές. Τις παρακολουθεί στις σχέσεις τους με τους άνδρες.
Το θέμα των σχέσεων των δυο φύλων είναι πιασάρικο, αλλά είναι πιασάρικο γιατί απασχολεί έντονα άντρες και γυναίκες στην εποχή μας. Τόσα πολλά ζευγάρια σήμερα χωρίζουν. Αλλά τι είναι αυτό που κάνει τις σχέσεις τόσο δύσκολες σήμερα;
Παρουσιάζοντας τη ζωή των δυο γυναικών που έχουν ξεχωριστές ζωές (η μια είναι παντρεμένη, η άλλη όχι) η Χιόνη προσπαθεί να ρίξει φως σε βασικές πλευρές των σχέσεων των δύο φύλων και στους λόγους που οδηγούν το χωρισμό.
Κατά τη γνώμη μου είναι πολλοί οι λόγοι που οδηγούν στο χωρισμό. Όμως δεν χωρίζουν όλα τα ζευγάρια για τον ίδιο λόγο. Ή καλύτερα για τους ίδιους λόγους. Αλλά ακόμη και αν είναι οι ίδιοι λόγοι, στη ζυγαριά της απόφασης κάποιοι μετράνε περισσότερο και άλλοι λιγότερο.
Όμως αυτό δεν πρέπει να οδηγήσει σε έναν άκρατο σχετικισμό. Σίγουρα κάποιοι λόγοι είναι βασικοί, και παίζουν πρωταρχικό ρόλο στην απόφαση που παίρνει κάποιος να χωρίσει, ή έστω που τον οδηγούν σε σκέψεις και σε αμφιταλάντευση για το αν θα πρέπει να συνεχίσει μια σχέση ή όχι. Η Χιόνη δίνει την απάντησή της αμέσως από την αρχή, πριν ξεκινήσει την ιστορία της: ο λόγος είναι ότι οι σχέσεις των ανθρώπων είναι σχέσεις εξουσίας. Γράφει χαρακτηριστικά.
«Η ύπαρξη εξουσίας ισοπεδώνει εξ’ ορισμού την ύπαρξη οποιασδήποτε σχέσης, όταν ο ένας από τους δύο την αποκτά. Τουλάχιστον συναισθηματικά. Τη διαβρώνει. Και τι συμβαίνει με τη συντροφικότητα; Τι σημαίνει και πώς εκδηλώνεται; Με ανοχή; Συμβιβασμό; Τρυφερότητα; Μέχρι ποιο σημείο; Μέχρι εκεί που θίγεται η ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Αυτό είναι το όριο».
Εδώ θα ήθελα να κάνω μια παρένθεση: Οι σχέσεις εξουσίας δεν οδηγούν πάντα στο χωρισμό. Στο Ισλάμ για παράδειγμα, που η γυναίκα είναι εξαρτημένη με διάφορα πλέγματα εξουσίας, οικονομικά και θεσμικά, ο χωρισμός είναι εξαιρετικά δύσκολος. Όμως αυτό έχει την πίσω όψη του: καταστρέφει τη σχέση. Και στην κουλτούρα τη δική μας υπάρχουν πολλές γυναίκες που υφίστανται την εξουσία του άντρα, κυρίως οικονομική. Αυτό καταστρέφει τα αισθήματά τους για τον σύντροφό τους, όμως τις αποτρέπει από το να κάνουν το αποφασιστικό βήμα.
Μια από τις μορφές εξουσίας την οποία παρουσιάζει η Χιόνη στο βιβλίο της είναι η εξαγορά. Ο Άγγελος κάνει ακριβά δώρα στην Ξένια. Επειδή την αγαπάει; Σίγουρα γιατί την αγαπάει, αλλά και με την υστεροβουλία, διαβλέπει η Ξένια, να την εξαρτήσει συναισθηματικά με αυτά τα δώρα. Και αυτό βέβαια την απωθεί.
Η Χιόνη δεν έγραψε το βιβλίο της για να εικονογραφήσει τις σχέσεις εξουσίας. Έγραψε συναρπαστικά επεισόδια, πολλά από τα οποία, όπως με διαβεβαίωσε, είναι πραγματικά. Θα ήταν λάθος να διαβάσουμε το βιβλίο ως ένα μυθιστορηματικό δοκίμιο πάνω στην εξάρτηση και στις σχέσεις εξουσίας. Πρέπει να το διαβάσουμε ως μια συναρπαστική αφήγηση, αφήγηση καταστάσεων και επεισοδίων τα οποία μας είναι οικεία, είτε γιατί ζήσαμε παρόμοια εμείς οι ίδιοι είτε γιατί τα έζησαν φίλοι και γνωστοί μας και μας τα αφηγήθηκαν.
Και η Χιόνη ξέρει να αφηγείται. Είναι λιτή στην αφήγηση των επεισοδίων, ποτέ δεν καταφεύγει σε κουραστικούς πλατειασμούς. Όμως είναι ολότελα διεξοδική στις σκέψεις και τους αναστοχασμούς των ηρωίδων της πάνω στις δικές τους ενέργειες και αποφάσεις, καθώς και πάνω στη συμπεριφορά των συντρόφων τους. Και βέβαια αυτό που δίνει ιδιαίτερη ζωντάνια στην αφήγησή της είναι η θεατρικότητα στο στήσιμο των σκηνών της. Ο πλάγιος λόγος αποφεύγεται. Οι ήρωες μιλάνε σαν να βρίσκονται πάνω στη σκηνή, και εμείς κάτω στην πλατεία και τους ακούμε.
Στο σημείο αυτό θα ήθελα να αναφερθώ σε ένα στοιχείο πρόσληψης. Εγώ, ένας άντρας παρουσιαστής, παρουσιάζω το βιβλίο μιας γυναίκας που αναφέρεται στις σχέσεις των δυο φύλων. Και μπαίνει το ερώτημα: συμμερίζομαι τη ματιά της; Μπορεί ένας άντρας και μια γυναίκα να δουν μια κατάσταση με τον ίδιο τρόπο; Μήπως η οπτική του άντρα είναι διαφορετική από την οπτική της γυναίκας, και αντίστροφα; Ή μήπως υπάρχει μια βαθύτερη ταυτότητα, πέρα από την επιφανειακή διαφορά με την οποία φαίνονται να βλέπουν τα πράγματα;
Εδώ θα ήθελα να επισημάνω μια ταυτότητα αντίληψης σε ένα ζήτημα, που εκφράζεται όμως με διαφορετικούς όρους. Το ζήτημα αυτό έχει να κάνει με τον ιουδαιοχριστιανικό πολιτισμό μας, που, σύμφωνα με τον Φρόιντ, αποτελεί πηγή δυστυχίας. Έχει αναφερθεί πολλές φορές η άλυτη αντίφαση στην οποία είναι μπλεγμένοι οι άντρες, και που φαίνεται να ξεκινάει από την αρχαιότητα, έχοντας ως αιτία, πιστεύω, την κατώτερη κοινωνική θέση της γυναίκας. Ο άντρας χωρίζει τις γυναίκες σε δυο ήδη: τις γυναίκες που είναι καλές για γάμο, και τις γυναίκες που είναι καλές για σεξ. Ο άντρας θέλει τη γυναίκα σαν ιδιοκτησία, και ως γνωστόν, η γυναίκα είναι όπως η μετάφραση: αν είναι όμορφη δεν είναι πιστή, και αν είναι πιστή δεν είναι όμορφη (για την ακρίβεια, το λένε ανάποδα, ότι η μετάφραση είναι όπως η γυναίκα).
Μου έλεγε ένας συνάδελφος γυμναστής μια ρήση: καλειά την τούρτα με πολλούς παρά τα κακά μόνος μου. Το ζήτημα όμως είναι σε ποιον ανήκει η τούρτα. Κανείς δεν θα ήθελε η τούρτα να είναι ιδιοκτησία του (γυναίκα του στην προκειμένη περίπτωση) και να την μοιράζεται με άλλους.
Σχηματοποιώ βέβαια, αλλά το δίλημμα σε αρκετούς είναι πραγματικό: να παντρευτούν την καλή κοπελίτσα που κάνει για σπίτι, ή την γυναίκα μανεκέν;
Πιστεύω ότι ένα ανάλογο δίλημμα αντιμετωπίζουν και οι γυναίκες.
Η Θάλεια πρέπει να διαλέξει ανάμεσα στον Γρηγόρη και στον Άγγελο. Ο ωραίος που την τραβάει σεξουαλικά είναι Γρηγόρης, ο άντρας για σπίτι ο Άγγελος.
«Έπρεπε να παραδεχτεί ότι, σε αντίθεση με το τυραννιστικό πάθος που ένιωθε για τον Γρηγόρη, ο Άγγελος ήταν ειλικρινής, αξιόπιστος και αφοσιωμένος, ό, τι καλύτερο δηλαδή θα επιζητούσε μια γυναίκα σε μια σχέση που θα μπορούσε να σοβαρέψει πολύ γρήγορα. Υπήρχε όμως κάτι που την ενοχλούσε και την βασάνιζε. Ήταν προβλέψιμος. Πολύ προβλέψιμος» (σελ. 234).
Ο Γρηγόρης τη μια εμφανίζεται, την άλλη εξαφανίζεται. Μετά από μια μακρόχρονη εξαφάνιση θα εμφανιστεί πάλι ξαφνικά. Όμως αυτή τη φορά η Θάλεια δεν θα τσιμπήσει: Έχει πάρει τις αποφάσεις της.
Ο Άγγελος, όπως λέει, είναι «προβλέψιμος», μια λέξη που εμφανίζεται κάμποσες φορές στο μυθιστόρημα αυτό, και που μεταφράζεται στο ότι δεν μπορεί να εμπνεύσει στην Θάλεια το σεξουαλικό πάθος που της εμπνέει ο Γρηγόρης. Ο ίδιος το αντιλαμβάνεται, και προσπαθεί να την «εξαγοράσει» με πανάκριβα δώρα. Είναι οι σχέσεις εξουσίας που λέγαμε. Η Θάλεια θα αμφιταλαντευθεί. Όταν στο τέλος αποφασίζει να τον παρατήσει θα του τα επιστρέψει.
Στο διδακτορικό μου ανίχνευα τις μυθοπλασίες των έργων που πραγματεύθηκα στη βάση του δίπολου συμβιβασμός/μη συμβιβασμός. Πιστεύω ότι το δίλημμα του συμβιβασμού/μη συμβιβασμού απασχολεί, περισσότερο ή λιγότερο, όλους τους μυθιστορηματικούς ήρωες, όπως και εμάς τους καθημερινούς μη ήρωες της πραγματικής ζωής. Η επιλογή της Θάλειας είναι ο μη συμβιβασμός. Δεν συμβιβάζεται να ζήσει την υπόλοιπη ζωή της με έναν άντρα που δεν την εμπνέει ερωτικά, που είναι, όπως λέει στη φίλη της τη Φιλιώ, προβλέψιμος. Δεν θέλει όμως και να ξαναδοκιμάσει την τούρτα του Γρηγόρη, να είναι μια ανάμεσα στις πολλές κατακτήσεις του (παρεμπιπτόντως οι γυναίκες στο Ισλάμ, παλιά τουλάχιστον, είχαν έναν άντρα-τούρτα: ήσαν υποχρεωμένες να τον μοιραστούν έως και με τρεις ακόμη γυναίκες). Έχοντας πάρει την απόφασή της να μην συμβιβαστεί, η Θάλεια ξεκινάει χαρούμενη την καινούρια της ζωή.
«Της ήρθε στο μυαλό ο νέος, ωραίος της συνάδελφος στην εφημερίδα. Να ήταν άραγε πάνω από τριάντα;» (η ίδια είναι τριανταενός ετών). Παρεμπιπτόντως, μ’ αυτή την αισιόδοξη προοπτική μιας καινούριας σχέσης κλείνει και το μυθιστόρημα της Τζωρτζίνας Κουλιέρη «Κάτι τρέχει γύρω στα δεκάξι», που κυκλοφόρησε πριν λίγους μήνες, και αυτό από τις εκδόσεις ΑλΔε.
Ναι, η ζωή δεν είναι είτε-είτε, και οι γυναίκες δεν χωρίζονται υποχρεωτικά σε γυναίκες για το σπίτι και σε γυναίκες για σεξ. Αν και, πρέπει να πούμε εδώ, αυτός ο χωρισμός έχει δώσει τροφή σε σπαρταριστά ανέκδοτα με τις όμορφες ξανθιές (για σεξ) αλλά χωρίς μυαλό (για σπίτι).
Να, ούτε κι εγώ μπορώ να αντισταθώ στον πειρασμό να παραθέσω ένα πραγματικό ανέκδοτο. Συμφοιτητής μιας φίλης μου, πριν χρόνια, έλεγε ότι δεν θα παντρευόταν παρά μόνο αν εύρισκε μια γυναίκα με το μυαλό της Ρόζας Λούξεμπουργκ και το κορμί της Ούρσουλα Άντρες. Το έχω αφηγηθεί πολλές φορές σε παρέες σαν ανέκδοτο, χωρίς να παραλείπω να λέω ότι είναι ακόμη ανύπαντρος. Στην συγκέντρωσή μας όμως αυτή θα εξομολογηθώ ότι λέω ψέματα. Πραγματικά δεν ξέρω, μπορεί και να βρήκε μια τέτοια γυναίκα και να την παντρεύτηκε, γιατί όχι.
Θυμήθηκα τώρα μια κρητική μαντινιάδα, βασισμένη κι αυτή πάνω στο είτε-είτε: «άλλος τη θέλει όμορφη κι άλλος τη θέλει να ’χει/ και άλλος κλει τα μάτια του και παίρνει όποια του λάχει». Και πάλι, γιατί να αποκλείουμε την όμορφη και ταυτόχρονα πλούσια; Ο γιος ενός φίλου μου παντρεύτηκε πρόσφατα μια όμορφη και πλούσια κοπέλα.
Οι συνειρμοί δουλεύουν ακατάπαυτα, και θα πω ακόμη ένα ανέκδοτο. Είμαι αθεράπευτα ανεκδοτάς, και αυτό το έχω πληρώσει. Συζητούν δυο φίλοι: -Είχα αποφασίσει να μην παντρευτώ παρά μόνο αν εύρισκα την ιδανική γυναίκα της ζωής μου. Και κάποτε τη βρήκα. –Και την παντρεύτηκες; -Όχι, δυστυχώς ζητούσε και αυτή τον ιδανικό άντρα.
Και μια και μιλάμε για το είτε-είτε, με έχει πιάσει η περιέργεια να διαβάσω το «Είτε-είτε» του δανού υπαρξιστή φιλόσοφου Σέρεν Κίρκεγκορ, που βρίσκεται σε κάποιο ράφι της βιβλιοθήκης μου. Και αυτός βρέθηκε στο δίλημμα του είτε-είτε: είτε η αρραβωνιαστικιά του, είτε η ενασχόλησή του με το πάθος του, τη φιλοσοφία. Νίκησε η φιλοσοφία και παράτησε την αρραβωνιάρα. Δεν νομίζω να αναφέρθηκε ποτέ στο αν το μετάνιωσε ή όχι.
Αλλά ας περάσουμε στην Ξένια, την αδελφή της Θάλειας. Αυτή είναι παντρεμένη,
αλλά δυστυχώς ο άντρας της είναι και αυτός «προβλέψιμος», και έτσι το έχει ρίξει σε εξωσυζυγικές περιπέτειες. Αυτός την αγαπάει, και την συγχωράει πάντα. Την τελευταία φορά όμως το πράγμα ήταν δύσκολο, γιατί είχε πια απτές αποδείξεις ότι τον απατούσε, όχι απλώς ενδείξεις ώστε να μπορέσει αυτή να του ρίξει στάχτες στα μάτια. Όμως όταν αυτός σκοτώνεται σε ατύχημα η Ξένια είναι απαρηγόρητη.
Η Ξένια παραπονιέται στην αδελφή της για τον άντρα της: «Μακάρι να μου έδειχνε τα αισθήματά του περισσότερο. Είναι απόμακρος, δεν ξέρω πια τι να σκεφτώ» (σελ. 171).
Στην ψυχολογία υπάρχει η έννοια της εκλογίκευσης. Βρίσκεις δικαιολογίες για να κάνεις κάτι ενώ στην πραγματικότητα οι λόγοι είναι άλλοι, και αυτό γίνεται ασυνείδητα. Στην προκειμένη περίπτωση, σαν δικαιολογία για τις απιστίες της η Ξένια επικαλείται το ότι ο άντρας της ήταν απόμακρος. Στην πραγματικότητα, όπως υποπτευόμαστε, ήταν και αυτός «προβλέψιμος». Η Ξένια πρόβλεπε πάντα ότι θα την συγχωρούσε. Την τελευταία φορά, που λίγο έλλειψε να διαψευστούν οι προβλέψεις της, την έπιασε αληθινός πανικός.
Όμως νομίζω ότι κάπου εδώ πρέπει να τελειώσω αυτή την παρουσίαση. Το βιβλίο είναι συναρπαστικό σαν αφήγηση και προκλητικό σαν θεματική. Μου άρεσε πάρα πολύ, και το ίδιο θα αρέσει και σε σας, γι’ αυτό είμαι σίγουρος.